Jak pomóc zwierzętom podczas upałów

Zwierzęta w różny sposób przystosowały się do znoszenia upałów. Wielowiekowa specjalizacja stworzyła różne systemy pozbywania się nadmiaru ciepła z organizmu. Każdy z nas pamięta z lekcji biologii opowieści o słoniach afrykańskich biorących błotne i piaskowe kąpiele. W naszym klimacie psy narażone są na bardzo wysokie temperatury w miesiącach letnich i bardzo niskie zimą. Zdrowy organizm przystosowuje się do panujących warunków otoczenia poprzez mechanizmy regulujące.

Szczególną rolę w koordynacji i nadzorowaniu prawidłowego funkcjonowania organizmu odgrywa ośrodek termoregulacji, odpowiedzialny za utrzymywanie stałej temperatury ciała. Znajduje się on w podwzgórzu na terenie centralnego układu nerwowego. W dużym uproszczeniu, ośrodek termoregulacji jest strukturą odbierającą impulsy i informacje z receptorów umieszczonych w różnych częściach organizmu. Po przetworzeniu ich wysyła impulsy – „rozkazy” nakazujące podejmowanie tkankom odpowiednich działań, aby utrzymywać stałą temperaturę wewnętrzną ciała. Ośrodek koryguje zbyt niską temperaturę nakazując zwiększenie produkcji ciepła (poprzez nasilenie metabolizmu, generowanie skurczów mięśni). Reaguje także na zbyt wysoką temperaturę poprzez nasilenie oddawania ciepła z organizmu. Podstawowa wiedza o termoregulacji pomaga zrozumieć procesy, które zachodzą w organizmie w trakcie przegrzania i udaru cieplnego.

Co zrobić, aby pies był bezpieczny podczas upałów?

W czasie miesięcy letnich należy zapewnić zwierzęciu możliwość schronienia się przed słońcem. Każde zwierzę powinno mieć zapewniony dostęp do świeżej wody. Należy pamiętać, że w czasie upałów będzie spożywać jej o wiele więcej niż w miesiącach chłodniejszych.

Nigdy nie wolno zostawiać psa w zamknięciu narażonego na promienie słoneczne. Dotyczy to zarówno przebywania na wybiegu, umieszczenia w klatce, czy w samochodzie. W zamkniętym pojeździe, zaparkowanym na słońcu temperatura wzrasta błyskawicznie (niektóre źródła podają, że nawet o 10C w ciągu minuty). Łatwo sobie wyobrazić, że po kilkunastu minutach w aucie temperatura może podnieść się do kilkudziesięciu stopni, niczym w piekarniku.

Wysokie temperatury szczególnie źle znoszą szczenięta, zwierzęta starsze i otyłe. Podobnie jak zwierzęta chore, osłabione i szczenne suki. Wyjątkowo narażone na przegrzanie są psy ras krótkoczaszkowych, np. boksery, buldożki, buldogi, mopsy, czy shih-tzu. U ras tych, skrócone kanały nosowe mają mniejszą zdolność chłodzenia wdychanego powietrza na terenie małżowin nosowych, zatem w lecie pobierają więcej ciepła z otoczenia. Dodatkowo u wielu osobników skrzydełka nosa nie są prawidłowo wykształcone i zawężają otwory nosowe, co utrudnia prawidłowe oddychanie. Psy tych ras szczególnie źle znoszą letnie podróże i w miarę możliwości powinny zostawać w domu, nie uczestniczyć w długich eskapadach.

Jeśli pies towarzyszy nam podczas wakacyjnej wycieczki, możemy zabrać ze sobą kilka rzeczy, które ułatwią mu zniesienie upałów. Dobrze jest mieć zimną wodę, najlepiej z lodem oraz szmatkę, którą można namoczyć i położyć psu na głowie. Dobrym rozwiązaniem jest atomizer – spray taki, jak do zraszania kwiatów, którym możemy co pewien czas spryskać psa. Jest to powszechnie stosowana metoda w USA, przede wszystkim na wystawach, gdzie przy każdym ringu leżą kolorowe spryskiwacze.

Mechanizmy termoregulacji działają do pewnego momentu, oddając nadmiar ciepła. Jednakże w krytycznej chwili dochodzi do przełamania stanu równowagi, kiedy kompensacja nie zabezpiecza już przed dalszym wzrostem temperatury wewnętrznej. Objawy przegrzania i udaru cieplnego wynikają z utraty równowagi wewnętrznej organizmu (homeostazy) i rozchwiania mechanizmów kontrolujących współpracę układów krążenia i oddechowego, co jest dramatyczne w skutkach i może grozić śmiercią organizmu.

Objawy przegrzania i udaru cieplnego:

1. Nasilone ziajanie
Psy nie mogą się pocić na powierzchni całego ciała, dlatego też usuwają nadmiar ciepła poprzez ziajanie. Niestety w wysokich temperaturach, sposób ten szybko staje się nieefektywny i temperatura wewnętrzna ciała zaczyna gwałtownie wzrastać. Pobudza to receptory, które mobilizują organizm do podjęcia próby usunięcia nagromadzonego ciepła poprzez zwiększenie ilości oddechów.

2. Szybkie, płytkie oddechy
Normalna ilość oddechów na minutę u zdrowego psa waha się od około 10 u psów dużych do 30 u małych. Uważny właściciel z łatwością zauważa każde przyspieszenie i zwiększenie liczby oddechów u swego pupila. W czasie przegrzania pies zwiększa ilość oddechów, aby pozbyć się nagromadzonego ciepła, lecz jednocześnie stają się one płytsze, więc organizm otrzymuje mniej tlenu. To mobilizuje do jeszcze większego nasilenia wdechów, które nie są efektywne. Powstaje coś w rodzaju samonapędzającego się błędnego koła.

3. Blade, szare albo sine błony śluzowe
Ich kolor sprawdzamy odchylając spojówkę oka lub podnosząc wargi psa i oglądając dziąsła. Zdrowe błony śluzowe są w kolorze różowym. U zdrowego psa po krótkim uciśnięciu na dziąsło na moment staje się ono jasne, ale bardzo szybko znów wraca do barwy różowej. Dzieje się tak gdyż, w momencie ucisku krew jest mechanicznie usuwana z naczyń włosowatych, a po jego ustaniu powinna do nich napłynąć w ciągu maksymalnie 2 sekund. Ten czas, który nazywamy włośniczkowym lub kapilarnym, świadczy o wydolności naczyń krwionośnych i jest jednym z elementów branych pod uwagę przy ocenie wydolności układu krążenia. U psów w stanie przegrzania i udaru ciepłego z powodu zaburzeń w krążeniu i termoregulacji kolor błon śluzowych ziemna się. Często stają się one lepkie, suche – nie wystarczająco wilgotne (suche wargi, język i nos).

4. Przyspieszenie akcji serca
Tętno staje się szybkie i płytkie, tzn. fala jest krótka i niska. Tętno mierzymy na wewnętrznej stronie uda, na tętnicy udowej. Uciskamy tętnicę i wyczuwany tętno pod palcem wskazującym bądź serdecznym. Prawidłowe tętno u psów dorosłych wynosi u psów dużych 70-100, średnich 80-130, a małych 90-160 uderzeń na minutę. Niemiarowe i płytkie tętno sugeruje niewydolność układu krążenia. W czasie przegrzania, z powodu szybkich lecz płytkich oddechów dochodzi do mniejszego utlenienia krwi. W tej dramatycznej sytuacji organizm reaguje zwiększeniem ilości uderzeń serca.

5. Hipertermia – podniesienie temperatury ciała , nawet powyżej 41C.
U zdrowego psa w stanie spoczynku temperatura mierzona doodbytniczo wynosi 38-390C. W czasie przegrzania, w wyniku załamania się mechanizmów kompensacji temperatura ciała podnosi się do poziomu zagrażającego życiu. W temperaturze powyżej 41 stopni rozpoczyna się proces denaturacji białek (utrata właściwości), nieodwracalnych zmian w komórkach i tkankach, a następnie ich obumierania.

6. Stopniowa utrata przytomności, śpiączka , drgawki
Jeśli odpowiednio szybko nie udzielimy psu pierwszej pomocy i nie zawieziemy go do lecznicy weterynaryjnej, może dojść do stanu całkowitej niewydolności oddechowo-naczyniowej, a w następstwie do obrzęku płuc i śmierci.

Pierwsza pomoc

Poniżej opisana została podstawowa pierwsza pomoc. Jednocześnie należy natychmiast organizować transport zwierzęcia do lecznicy weterynaryjnej.

W przypadku zaobserwowania wyżej opisanych objawów, psa należy natychmiast umieścić w cieniu lub innym chłodniejszym miejscu. Jeśli do przegrzania doszło w samochodzie, na wybiegu czy w transporterze zwierze należy natychmiast zabrać z nagrzanego miejsca. Miejsce, do którego przenosimy psa powinno być chłodniejsze, ale nie o bardzo dużej różnicy temperatur.

Kładziemy psa na ziemi, na boku. Upewniamy się czy ma wyprostowaną szyję, tak aby drogi oddechowe były w naturalnym ułożeniu. Otwieramy delikatnie pysk i upewniamy się, czy język nie zasłania wejścia do gardła.

Gdy pies jest już prawidłowo ułożony i mamy pewność, że jego drogi oddechowe są drożne, przystępujemy do stopniowego ochładzania zwierzęcia. Pierwszą czynnością jaką należy wykonać jest położenie mokrej szmatki, lekkiego ręcznika na czaszce i szyi psa. Ma to na celu ochronę mózgu przed wysoką temperaturą, a bodźce z obszaru szyi natychmiast trafiają do ośrodka termoregulacji i ośrodka oddychania.

Następnie przystępujemy do STOPNIOWEGO ochładzania całego ciała psa. Należy go delikatnie polewać letnią wodą. Nie należy nagle oziębiać psa bardzo chłodną wodą lub zanurzać go w wannie z zimną wodą.

Może to doprowadzić do skurczu naczyń obwodowych i w rezultacie do jeszcze większego upośledzenie oddawania ciepła z organizmu zwierzęcia. Wystarczy, że powoli słabym, delikatnym strumieniem ochłodzimy początkowo klatkę piersiową i brzuch, a następnie kończyny zwierzęcia. Nie należy psa przykrywać żadnym ręcznikiem, nawet mokrym, gdyż utrudnia mu to oddanie nadmiaru ciepła.

Jeśli pies jest przytomny możemy mu podać miskę z wodą, ale nie zmuszajmy go do picia. Jeśli nie chce, możemy zwilżyć mu język, wargi i nos. Nie próbujemy podawać zwierzęciu żadnych leków.

Po udzieleniu pierwszej pomocy psa należy jak najszybciej zawieźć do lecznicy. Nawet jeśli jego stan znacznie się poprawił, to jego życie nadal jest w niebezpieczeństwie.

W czasie transportu musimy zapewnić zwierzęciu odpowiednie warunki. Układamy psa na tylnym siedzeniu, zapewniając mu jak najwięcej miejsca. Nie kładziemy go w bagażniku, ani nie wkładamy do klatki, która jest znacznie gorzej wentylowana. Otwieramy okna lub/i włączamy klimatyzację, aby zapewnić ciągły dostęp i cyrkulacje świeżego powietrza. Jeśli to możliwe, warto wcześniej uprzedzić lekarza, że zaraz przywieziemy zwierzę cierpiące z powodu przegrzania. Oczywiste jest, iż pacjent taki powinien być przyjęty natychmiast, bez oczekiwania w kolejce, gdyż jest to sytuacja zagrożenia życia.

Podsumowując, w przypadku przegrzania:
- umieszczamy zwierzę w chłodniejszym miejscu,
- ochładzamy powoli całe ciało, zaczynając od głowy i szyi,
- jak najszybciej dostarczmy psa do lecznicy weterynaryjnej,
- pamiętamy o odpowiednich warunkach podczas transportu.

Czego nie należy robić:
- nie ochładzamy psa nagle, nie wrzucamy go do zimnej wody,
- nie poimy na siłę,
- nie podajemy żadnych leków.

Po powrocie z lecznicy psu, który uległ przegrzaniu lub udarowi cieplnemu, należy zapewnić spokojne, chłodne i odosobnione miejsce, w którym będzie czuł się bezpiecznie i odpoczywał. Podopieczny musi mieć stały dostęp do świeżej wody. Prowadzący lekarz weterynarii zadecyduje kiedy można mu podać posiłek i jaki ma on być. Udar cieplny jest dla zwierzęcia dużym stresem, dlatego zaleca się podawanie lekkostrawnych i wartościowych posiłków.

Pamiętajmy, że w czasie upałów zwierzęta należy otaczać szczególną opieką. Dotyczy to wszystkich zwierząt towarzyszących człowiekowi. Zasady postępowania są takie same w przypadku innych gatunków. Przy kolejnej wizycie w gabinecie weterynaryjnym warto jest poprosić prowadzącego lekarza weterynarii, aby pokazał nam jak zmierzyć tętno, ocenić kolor błon śluzowych i czas kapilarny u naszego podopiecznego.

Mając odpowiednią wiedzę, mamy szanse na uratowanie życia naszym przyjaciołom.

lek. wet. Anna Dominiak